مصر در دوران پادشاهی میانه :

این دوره از تاریخ مصر از حدود ۲۳۰ قبل از میلاد شروع می شود. در این دوره صاحبان مزارع و ثروتمندان شروع به مبارزه با قدرت ثروتمندان کردند و به این ترتیب، مصر حدود یک قرن در ناآرامی و آشوب قرار گرفت.

سرانجام یکی از حکام شهر تِبِس به نام منتوحوتب، توانست مصر را دوباره متحد کند،بنابراین اقتصاد در مصر دوباره شکوفا شد و آثار هنری حیات دوباره یافتند.

معماری مصر در دوره پادشاهی میانه :

هنر و معماری مصر در دوره پادشاهی میانه، راه کمی متفاوتری را نسبت به دوره پادشاهی کهن طی می کند. همانطور که در مقاله معماری مصر در دوره پادشاهی کهن گفتیم با توجه به اعتقاد مصریان به جهان پس از مرگ،در این دوره نیز همچنان مقبره سازی در صدر ساخت بناهای مصری است،اما با توجه به هزینه گزاف و سنگینی که برای ساخت هرم لازم بود و اکثر این اهرام، تقریبا بلافاصله بعد از ساخت هرم، مورد دزدی و غارت قرار می گرفتند، مصریان در این دوره به این نتیجه رسیدند که مقابر خود را در دل صخره ها و جایی نزدیک شهرهای خود بسازند، تا بتوانند نظارت بیشتری بر آنها داشته باشند؛در واقع مقابر در دل صخره ها از امنیت بیشتری برخوردار است،نسبت به ساخت هرم بزرگ در دل دشت پهناور که از همه طرف در معرض است.

از آنجا که شرق رود نیل شهر زنده ها و غرب رود نیل، شهر و جایگاه مردگان بود، این مقابر تخته سنگی در شرق نیل ساخته شدند و در نزدیکی شهرها ساخته شد. از مهم ترین این مقابر، مقابر تخته سنگیِ ابوحسن بود.

مقابر تخته سنگیِ ابوحسن :

مهم ترین و بارزترین بازمانده های دوره پادشاهی میانه،مقابر تخته سنگی در ابوحسن است. طرح معماری این مقبره ها در یک انتظام محوری شکل گرفته و از واحد های بنیادی معماری مصر محسوب می شدند که شامل سه جزء هستند : ۱. ایوان ستون دار ورودی ۲.تالار ستون دار و ۳. اتاقک مقدس

نکته مهم و جالب توجه این است که ستون های ورودی و همچنین ستون های فضای داخلی این مقابر، هیچ نقشی در نگه داری سقف ندارند و غیرباربر هستند.فضای داخلی این مقبره ها، مانند فضاهای داخلی اهرام، به نقاشی و نقش برجسته های رنگین با موضوعات مذهبی، مزیّن بود.

مقابر تخته سنگی در واقع پیش درآمدی بر شکل گیری مقبره های دوره پادشاهی جدید به ویژه معبد- مقبره ملکه حتشپ سوت است.

معبد- مقبره منتوحوتب دوم :

یکی از بناهای مهمی که از دوره پادشاهی میانه به جای مانده است، معبد-مقبره منتوحوتب در دیرالبحری است که در دل کوه کنده شده و با طبیعت اطراف خود به خوبی تلفیق شده است.این مجموعه شامل یک رمپ و دو مهتابی(تراس) با راهروهای ستون دار است که در وسط تراس بالایی و در درون تالار ستون دار، هرم کوچک سنگی به عنوان نشانی از مقبره ساخته شده است؛

در واقع این هرم نمادین است  چرا که محل دفن فرعون(آمنحوتب) در جایی خارج از مجموعه و در دل کوه، جای دارد. شولتز در کتاب معنا در معماری غرب به این مهتابی های ستون دار، تختان رواق دار می گوید.

اهمیت معبد-مقبره منتوحوتب دوم به این دلیل است که این بنا در سیر تحول مقابر از هرم به مقابر ستون دار، نقش واسط را بازی می کند. در واقع این بنا هر دو عنصر هرم و تالار ستون دار را دارد. هرم از دوره پادشاهی کهن و تالار ستون دار که بعدا در دوره پادشاهی جدید رواج می یابد.

شولتز در کتاب معنا در معماری غرب، این مسئله را اینگونه بیان می کند :” بین تکمیل بناهای جیزه(اهرام ثلاثه) و احداث معبد-مقبره ملکه حتشپ سوت (در دوره پادشاهی جدید)، هزار سال فاصله است. در این زمان ساختمانی تیرپوش جانشین حجم کلان سنگی شد. در میانه این سیر تحول، معبد-مقبره منتوحوتب و کوشک جماعتیِ سسوستریس اول در کَرنَک، گام های بزرگی برداشته شد.”

برای مطالعه خلاصه معماری مصر از کتاب معنا در معماری غرب می توانید مقاله معماری مصر از نگاه شولتز را مطالعه نمائید. 

سیر تحول از اهرام ثلاثه به مفابر دوره پادشاهی جدید :

اهرام ثلاثه در پادشاهی کهن : معبد – مقبره آمنحوتب در پادشاهی میانه: مقابر ستون دارِ پادشاهی جدید

این سیر تبدیل اهرام به شبکه ای از ستون ها در معماری مصر را شولتز به خوبی مطرح می کند :” در کل معماری مصر، در سیر تحول خود از رویکردی مستقیم و تقلیدی به تعیّن بخشیدن به روابط مجردتر رسید. گام حساس در این مسیر عبارت بود از نشاندن شبکه ای نمادین از عناصر عمودی و افقی بر جای حجم سنگین و بی شکل.”