چکیده مقاله : 

در مقاله قبل از سری مقالات سیر تحولات اندیشه مدرن،ابتدا نگاهی گوتاه به قرون وسطی داشتیم. دورانی که واسط دوران کلاسیک و معاصر در اروپاست. قرون وسطی خود به دو دوران مهاجرت ها و دوران استقرار تقسیم می شود که درباره این دو دوره توضیحاتی دادیم.سپس سیر تحولات اندیشه مدرن را در نه گام معرفی کردیم و از این نه گام،به طور اجمالی به گام اول که نحوه شکل گیری فرهنگ و تمدن اروپایی در قرن ۱۲ میلادی بود،پرداختیم.

در این مقاله به بررسی اجمالی گام های دوم،سوم و چهارم می پردازیم.اکتشاف دانش اسلامی توسط اروپاییان در فاصله قرون ۱۱ تا ۱۳ میلادی،تاثیر شگرفی بر فرهنگ و تاریخ این ملت داشت؛نهضت اصلاح دینی پایه های مذهب کاتولیک را لرزاند و اکتشافات علمی دانشمنئان قرن ۱۷ میلادی،دروازه ورود به مدرنیته را در غرب گشود.

سیر تحولات اندیشه مدرن :

گام دوم : اکتشافات دانش اسلامی،قرن ۱۱ تا ۱۳ میلادی : علم در کنار ایمان

بین قرون ۱۱ و ۱۳ میلادی،مهم ترین آثار علوم اسلامی،عمدتا در اسپانیا و نیز در سیسیل و دیگر نقاط ایتالیا به لاتین ترجمه شد.طب،ریاضیات،شیمی و بسیاری علوم دیگر،از طریق ترجمه متون اسلامی،وار دنیتی غرب شد و تحولاتی عمیق را در این سرزمین باعث شد.آثار عمده خورازمی و سایر ریاضی دان های مسلمان،چندین قرن در دانشگاه های غربی،تدریس می شد.جدول های نجومی اروپایی بر زیج های مسلمانان مبتنی بود.همچنین رسالاتی که در اواخر قرون وسطی و دوره رنسانس در غرب درباره جبر نگارش می شد،عمدتا بر اثر خیام مبتنی بود.

این تبادل فرهنگی برای غرب بسیار پربار بود.به طور مثال،قسطنطنینِ افریقایی در ۱۰۶۰ م.کتابهای بقراط و جالینوس را ترجمه کرد و یک مدرسه پزشکی بنیاد کرد. نود و دو تا کتاب عربی از جمله قانون ابن سینا و المجسطی بطلمیوس توسط ژوارد کرمونایی ترجمه شد.این کتابها در معروف ترین مدرسه قرن دوازدهم یعنی شارتر به کار رفت و بسیاری به تدریس انها پرداختند.

به ابن ترتیب در این مرحله از تحول،غرب با کوله باری از اندوخته های علمی یونان باستان و یافته های دانشمندان اسلامی،قدم در راه پیشرفت علمی نهاد.پیشرفت در فهم و درکی نو از جهان طبیعی و قوانین آن،چرا که به گفته رندال،”مسلمانان از دنیای قدیم جیزی را گرفته بودند که ارسطو با همه نبوغ خود از گرفتن آن عاجز مانده بود و آن دانش ریاضی و مکانیک بود.”

“اروپا جیزی را که روحیه بیکنی می نامد و هدف آن بسط قلمروی حکومت انسان بر طبیعت بود،بع آسانی از مسلمین گرفت.” “هرمن هندال”

گام سوم : رنسانس– قرن ۱۵ میلادی : سرکشی عقل در برابر ایمان 

رنسانس با اشعار عاشقانه پترارک،با عشق انسانی به انسان دیگر،آغاز شد.او عشق را از عالم بالا به پایین کشید و اومانیزم را پی نهاد.به همین دلیل او را پدر رنسانس خوانده اند.

اومانیزسم می گوید که باید ارزش های خارجی را به نام دین،خدا،طبیعت،حقیقت علمی،مصالح عقلی… و به هر نام دور بریزیم،که این خود انسان و طرز ساختمان او است که مهم است.

رنسانس در ظاهر یک پدیده ضدمسیحی نبود؛چرا که بعد از آن هم هنوز موضوع اصلیِ معماری و هنرها،همان کلیساها و تصاویر مذهبی بود و بسیاری از اعتقادات و خرافات قرون وسطی در عصر رنسانس نیز جاری بود.

می توان بزرگترین ویژگی رنسانس را تاکید آن بر “اومانیزسم” دانست که “تعقل انسانی” را بر “تعهد الهی” برتری داد و معارضه عقل و ایمان را به سود عقل به انجام رسانید و مسیحیت را از یک اندیشه حاکم بر پندار و کردار و گفتار انسان به “آئینی تشریفاتی” و “تشریفاتی آئینی” تنزل داد.

رنسانس اگرجه کاملا ملحد نبود،اما توجهی ناچیز به دین داشت.رنسانس جهت علم،اخلاق و سایر مولفه های اجتماعی را از سمت آسمان به سوی زمین و از “حقیقت” به “واقعیت” تغییر داد.

به گفته رندال “علم جدید می خواهد آینده را پیش بینی کند و بر طبیعت تسلط یابد،در صورتی که علم قرون وسطی فقط می خواست طبیعت را بشناسد و مطالعه کند،نه اینکه در ان تاثیر کند یا بر آن تسلط یابد.در حقیقت هدف آن فهم معنی اشیاء بود و بالاتر از آن،می خواست هدف اساسی وجود انسان و معنی زندگانی انسان و معنی خلقت و رابطه ان را با انسان بفهمد.بدین جهت موضوع اساسی این علم،خدا بود که همه وجود از او بود.”

در عرصه اخلاق نیز رفته رفته بحث جسورانه و تفکر آزاد جای ایمان را گرفت.

گام چهارم : نهضت اصلاح دینی-قرن ۱۶ میلادی : تلاش در آشتی عقل و ایمان 

در نیمه اول قرن ۱۶ میلادی،یکی از مهم ترین نهضت های مذهبی پدید آمد که باعث و بانی آن در آلمان،مارتین لوتر و در فرانسه، کالون بود. در نتیجه این اصلاخات دینی،وحدت مسیحیت در اروپای غربی از میان رفت و مذاهب دیگری در مقابل آئین کاتولیک ایجاد شد.

هر دو مذهب بیان شده،لزوم انجام وظایف روزانه را تاکید می کردند و می گفتند ثروت،موهبت خدا و دلیل خشنودی اوست.نهضت اصلاح دینی،سمت و سوی مسیحیت را تغییر داد و آن را از زهد و رهبانیت به سوی فعالیت های دنیوی و تلاش برای پیشرفت مادی سوق داد.

“بدین سان باید بکوشی تا حد اعلای توفیق و سود مشروع را به دست آوری …..زیرا تو مکلفی که همه استعدادهای خود را پرورش دهی….” “رندال”

گام پنجم : کشف رازهای طبیعت(علم مدرن) – قرن ۱۷ میلادی :

سست شدن پایه های ایمان مسیحی :

رنسانس،زمینه ساز و نه آغازگرِ پیدایش تفکر مدرن و ارج نهادن به “خرد انسانی” بود و نزدیک به دو سده زمان لازم بود تا “نهضت روشنگری” و ظهور علم جدید را شاهد باشیم .به تعبیر راسل “عصر جدید تا آنجا که پای جهان بینی فکری در میان است،از قرن هفدهم آغاز می شود.”

 از سده شانزدهم میلادی، دوران شکوفایی علم در اروپا آغاز شد و دانشمندانی مانند کوپرنیک،کپلر،گالیله و نیوتن ،هر کدام با دست یابی به پدیده ای نو،باورها و پایه های اعتقادی باقی مانده از تنگ نظریِ قرون وسطی و باستان باوریِ عصر رنسانس را متزلزل کردند.اما با این حال هنوز هم در این دوران عقاید خرافه پرستی وجود داشت و کشفیات جدید به راحتی مورد قبول قرار نمی گرفت.

به طور مثال،مارتین لوتر که خود از بنیان گذاران پروتانستانیسم بود و علیه عقاید مسیحیت کاتولیک شورش کرد،نظریه خورشید مرکزیِ کوپرنیک را قبول نداشت و می گفت این احمق می خواهد که علم نجوم را زیرورو کند.همچنین نظریه کپلر مبنی بر بیضوی بودن مدار سیارات، در تعارض یا تصورات بازمانده از یونان باستان و قرار دادن بیضی به جای دایره،مستلزم رها کردن آن تمایل زیباشناختی بود که از زمان فیثاعورث به بعد بر نجوم حکومت کرده بود.

دایره شکل کامل و افلاک سماوی اجسام کامل شناخته می شدند، که در اصل مقام خدایی داشتند و حتی در آثار افلاطون و ارسطو نیز رابطه نزدیکی با خدایان دارند.

نمونه دیگر تعارض علم با باورها و خرافات این دوره، تحریم تلسکوپی گالیله توسط کهنه پرستان بود که می گفتند “این دستگاه،چشم را می فریبد و آنچه که از توی آن دیده می شود،فریبی بیش نیست.”