مصر در دوره پادشاهی جدید(۱۰۸۵-۱۵۸۰ ق.م) :

مصر در بین پادشاهی میانه و جدید، حدود ۲۰۰ سال، آشوب و جنگ را پشت سر گذاشت تا اینکه با روی کار آمدن اَحمُس، دوران پادشاهی جدید، در مصر آغاز شد. احمس، بنیانگذار سلسله هجدهمِ مصربود که در حدود ۱۵۸۰ قبل از میلاد، هیکسوس ها را از مصر بیرون کرد و مصر سفلی را گرفت.این دوران یکی از بهترین دوران، از نظر آرامش و امنیت اقتصادی در مصر است.علاوه بر این، با روی کار آمدن ملکه حتشپ سوت، تحولات عظیمی در مصر رخ داد.

هلن گاردنر در فصل معماری مصر از کتاب هنر در گذر زمان، این دوره را اینگونه توصیف می کند :” پادشاهی میانه، مانند پادشاهی کهن، از هم پاشیده و قدرت به دست سلسله ای از آسیاییان سامی الاصل افتاد که از دشت های مرتفع سوریه و بین النهرین،برخاسته بودند و هیکسوسها یا پادشاهان چوپان نامیده می شدند؛ که فرهنگی جدید و ابزاری به نام اسب را با خود به سرزمین مصر آوردند.سرانجام، احمُس اول، شکست دهنده نهایی هیکسوسها و نخستین پادشاهِ شلشله هجدهم، دوران پادشاهی جدید را آغاز نهاد.”

خلاصه کامل فصل هنر و معماری مصر از کتاب هنر در گذر زمان ، با کیفیت عالی تصاویر را می توانید از خلاصه معماری مصر-کتاب هنر در گذر زمان تهیه فرمائید.

معماری مصر در دوره پادشاهی جدید :

اگر عظیم ترین و گیراترین یادمان های پادشاهی کهن را اهرام آن بدانیم، در دوره پادشاهی جدید، معابد باشکوه به چنان مقامی می رسند که مراسم تدفین، مانند گذشته، باشکوهی بی نظیر برگزار می شود. اشراف و پادشاهان به پیروی از سنّت پادشاهی میانه،آرامگاه ها و اتاقک های تدفین خود را در دل صخره های غرب نیل می سازند. در این دوره، پادشاهان معابدی را برای پرستش خدای حامی خویش می سازند که از آن جمله می توان به شهر معابد کَرنَک و معبد الاَقصر نام برد.

معبد- مقبره ملکه حتشپ سوت(۱۵۰۰ ق.م) :

این فرعون زن که همواره لباس مردانه می پوشید و ریش مصنوعی طلایی رنگی داشت، بعد از فوت پدرش،که در واقع همسر او نیز بود، قوانین و رسومات مصری را کنار گذاشت و خود را پادشاه مصر خواند. او اولین فرعونِ زنِ مصر بود که بخش عظیمی از ثروت خود را به یک برنامه ساختمانی، اختصاص داد.

معبد- مقبره ملکه، زیر نظر خود او و با طرح معمار مصری، سِنموت، ساخته شد. این معبد- مقبره براساس یک انتظام طولی شکل گرفته است و مشتمل بر ۳ طبقه است که دسترسی از طریق یک رمپ، امکان پذیر است. مهتابی های طبقه دوم و سوم،شامل رواق هایی ستون دار در جلوی خود هستند.

این ستون ها، به صورت ساده و بدون تزئینات و در مواردی به شکل مربع، ساخته شده اند. البته بخشی از ستون های داخلیِ طبقه دوم، هر کدام شانزده ضلع دارند و هر ضلع اندکی مقعر طراحی شده است.

معبد-مقبره ملکه بر روی طبقه سوم ساخته شده است. در کنح شمال غربیِ طبقه دوم، نمازخانه ای قرار دارد که فرم ستون و سرستون های رواق جلوی این نمازخانه، شباهت خیرکننده ای به فرم ستون و سرستون دوریک آغازینِ یونانی دارد.

سنگ های دراز عمودی و افقیِ ستون یندی ها و توالی رنگ سیاه و سفید یا روشن و تاریک با تقارن انسان ساخته اش، الگ.ی صخره ای پرتگاهی بالا را تکرار می کند.(هماهنگی با طبیعت اطراف)

مهتابی ها یا تراس های این مجموعه، باغ هایی بودند شامل درخت کندر و گیاهان نایاب که ملکه در لشکرکشیِ سرزمین “پونت” به همراه خود آورده بود.دیوار های این بنا، با نقش های نیم برجسته رنگی، پوشیده شده بود. موضوع این نقش برجسته ها،تولد و تاج گذاری و اقدامات بزرگ ملکه بود.

 

 

معبد صخره ای رامسس دوم در شهر ابوسمبل :

رامسس دوم، آخرین فرعون بزرگ مصر است که در ابوسمبل معبدی برای بزرگداشتِ خود، می سازد؛ بین سال های ۱۲۷۹ و ۱۲۱۳ قبل از میلاد.

از جلوه های بارز این معبد وجود چهار تندیس اغراق شده از رامسس دوم است به ارتفاع ۱۸ متر، در سردر ورودی آن. هشت تندیس،مشابه تندیس های ورودی، در فضای داخلی تراشیده شده است. در اینجا هنرمندان،اصل گسترش یا بزرگ نماییِ غیرعادی را در اندازه های تکرار آنها، به کار بسته اند. این تندیس ها، ظرافت تندیس های دوره پیشین را ندارند، چرا که ظریف کاری فدای بزرگ تر کردن اندازه ها و قدرت نمایی شده است.

به این شیوه یعنی استفاده از تندیس زن و مرد به عنوان ستون،کاریاتیدcaryatid) گفته می شود که بعدها به عنوان یکی از عناصر غالب معماری یونان درآمد. به عبارتی پیکره ستون های معبد رامسس دوم، پیش درآمدی بر کاریاتیدهای معماری یونان است.

“ پیکره ستون های معبد رامسس دوم، پیش درآمدی بر کاریاتیدهای معماری یونان است.“

نکته مهمِ این ستون ها در این است که مانند ستون های مقابر بنی حسن در دوره پادشاهی میانه مصر، نقشی تزئینی دارند و در واقع هیچ نقشی در انتقال بار سقف به زمین ندارند.

انتظام فضای این معبد یادآور مقابر تخته سنگیِ بنی حسن است.

رامسس دوم،علاوه بر این معبد، در ابوسمبل معبدی برای بزرگداشت همسرش،نفرتاری می سازد به نام معبد هاتور.

ویژگی های معماریِ معابد پرستش خدایان :

معابد مصر شانی والاتر از مکانی صرف عبادت داشتند و بخشی از تشکیلاتِ تحت نظارت معبد، محسوب می شدند. معابد خانه خدایان به شمار می آمدند و کاهنان مراقب خانه خدایان بودند و به خدایانی که در آنجا می زیستند، نذورات و هدایایی تقدیم می کردند.به عبارتی، این معابد برای پرستش “آمون”، خدای بزرگ، ساخته می شد که بر طبق سنت دیرین، هر فرمانروای وقت، خود را فرزند او می خواند.از جمله این معابد، معابد شهر کرنک در طیوه و معبد الاقصر است که از الگویی واحد پیروی می کنند. الگوی ساخت این معابد، ساختاری سه گانه دارد: ۱) پایلون(دروازه ورودی) ۲)حیاط رواق دار۳) تالار ستون دار ۴) قُدس الاَقداس(فضای تدفین)

پلان معابد مستطیل شکل است و نوعی سلسله مراتب محوری دارد. تمامی فضاهای درونی، در پس دیواری نسبتا بلند، محصور می شدند. این دیوار، سایت مقدس معبد را از زمین های نامقدسِ اطرافِ معبد، جدا می کرد و در حرمت فضاهای درونی معبد، نقش مهمی ایفا می کرد.

پایلون سردر دوبرجی عظیم معابد است و تالار ستون دار بارزترین ویژگی های معبدهای دوره پادشاهی جدید مصر است که بخش مرکزی این تالار، معمولا از بخش های جانبی خود، بلندتر بود و توسط نورگیرهایی به نام کِلِستوری(celestory)، نور را به داخل هدایت می کرد.

کلستوری یا نورگیر زیر سقفی، بعدا در معماری روم و در معماری باسیلیکا به صورت ردیف پنجره های فوقانی و بعدتر در معماری صدر مسیحیت، به کار رفت.

در معماری معبد هر چه به عمق فضا می رویم، فضاها کوچکتر و کم نورتر می شوند.به عبارتی، سقف بالا آمده و کف پایین می آید. در اتاقک مقدس،که جزئی از قدس الاقداس بود، تندیس های مقدس خدایان را می گذاشتند. به این اتاق و فضاهای جانبی، فقط کاهان و فرعون اجازه ورود داشتند که مناسک مخصوص را برگزار می کردند.سازه این بخش(قدس الاقداس)، مشتمل بر تیر و ستون های سنگی ضخیمی با سرستون هایی به شکل پاپیروس یا گل نیلوفر باز و بسته، است.

اینکه فاصله ستون های سنگی در معماری مصر کم است،دلیل سازه ای دارد؛ چرا که باید سقف تخته سنگی را تحمل کند و معمار برای ایجاد حداکثر استحکام،ستون را بیش از حد معمول، قطور می ساخت؛ که فایده جانبی آن، نقاشی و حجاری بر روی این ستون ها بود.

شهر معابد کَرنَک :

یکی از بزرگترین معبدهای سردردار مصری، معبد رع در کرنک است؛ که در واقع مجموعه ای از آثار معماری چند دوره ساختمانی است.همانطور که در بخش قبل گفتیم این مجموعه نیز شامل پایلون،حیاط رواق دار، تالار ستون دار و قدس الاقداس است.

در تالار ستون دار این معبد، سرستون های بخش مرکزی از نوع زنگوله ای یا کاسه ای و سرستون های بخش های کناری، از نوع غنچه ای است؛ و ارتفاع ستون های مرکزی ۲۰ متر است.همچنین این بخش مرکزی دارای سقفی بلندتر و نورگیرهای celestory است.

هلن گاردنر در کتاب هنر در گذر زمان و در فصل معماری مصر، ستون های تمدن مصر در معابد کرنک را با ستون های تمدن یونان مقایسه می کند و در این رابطه می گوید : “یونانیان با خالی گذاشتن سطح تنه ستون از هر گونه تزئین، بر خطوط عمودی تاکید می کنند و نقش آن را آشکار می سازد،درحالیکه در یناهای مصری، مانند معابد کرنک، ستونها چنان مملو از تزئین و نقوش هستند که نقش شان به عنوان نگه دارنده عمودی، به چشم نمی آید.”

خلاصه فصل معماری مصر از کتاب هنر در گذر زمان، یکی از محصولات جدید سایت رسانه معمار است که برخلاف کتاب هلن گاردنر،از تصاویر باکیفیت و تیتربندی مناسب استفاده شده است.

معبد آمون در الاقصر :

معبد آمون در الاقصر نیز دارای همان ساختارِ مشتمل بر پایلون، حیاط رواق دار و قدس الاقداس است که البته این معبد دو حیاط ستون دار دارد و شامل یک دالان ستون دار نیز هست.

 

نکته مهم در این معبد این است که اولین حیاط رواق دار آن به دلیل هماهنگی با خیابان اسفینکس ها، حالت ذوزنقه ای دارد و زوایای قائمه ندارد که این یک استثناء در معماری مصر است.

خیابان اسفینکس، خیابانی است مشتمل بر ۲۰۰۰ اسفینکس که معبد کرنک را به معبد الاقصر ، وصل می کند.اسفینکس موجوداتی ترکیبی هستند شامل سر انسان و تنه حیوانات است؛ مانند مجسمه ابوالهول یا شیرها با سر انسان در تمدن هخامنشیِ ایران.