اتروسک ها :

منشاء اتروسک ها مانند منشأ میسنی ها، صدها سال یکی از اسرار ناشناخته جهان باستان بود. گاردنر در این رابطه چندین نظریه را مطرح می کند؛ منن جمله نظریه هرودوت،پدر تاریخ، و همگی را به نحوی رد می کند. او در نهایت بیان می کند:” امروزه بیشتر محققان بر سر این نکته اتفاق نظر داردند که هنر اتروسک، عمدتا در سده های ۷ و ۸ ق.م و در پی مهاجرت و اقامت یونانیان در ایتالیای جنوبی شکل یافت و تکامل یافت.”

اتروسک ها بدون آنکه ذره ای از خصابل بومی خود دست بردارند،مشتاقانه فرهنگ یونانی را جذب کردند و با سرمشق قرار دادان کوچ نشینانِ یونانی، از زندگی در روستاها دست برداشتند و به تمدن شهری روی آوردند. در سده ۶ق.م،اتروسک ها در بیشتر نواحیِ شمالی و مرکزی ایتالیا،دژهای نیرومندی ساختند. اما این شهرها هیچ گاه با یکدیگر متحد نشدند تا کشور یگانه ای را تشکیل دهند؛ به همین علت، صحبت از ملت یا پادشاهیِ اتروسک،سخن درستی نیست.این شهرها صرفا با همدیگر هم زیستی داشتند. به دلیل همین ناپیوستگیِ سیاسی، به راحتی در برابر رومی ها، شکست خوردند.

هنر معماری اتروسک ها :

از معماری اتروسک ها، اطلاعات چندانی در دست نیست. یکی از نکات مهم در مورد معماری اتروسک ها، این است که به طرز قابل توجهی از طاق سنگی استفاده می کردند که مورد پسند یونانیان نبود اما رومیان سده های بعد، به آن اهمیت زیادی دادند.خانه اتروسکی : ساختمان مستطیل شکل ساده ای با سقف شیب دار بود که تدریجا تکامل یافت و در دهلیز های سرگشاده خانه های پومپئی و هرکولائومِ رومیان به اوج تکامل خود رسید.درواقع دهلیز سرگشاده کانون زندگی خانوادگی و زیارتگاه خدایان خانگی به شمار می رفت.

معبد اتروسکی :

ویترویوس معمار و مهندس رومی سده اول ق.م اطلاعاتی درباره معبد اتروسکی داده است. این نوع معبد به احتمال زیاد با تقلید از معابد یونانی ساخته شده است.به طور مثال، نقشه ساختمانی آن تشابه بسیار دقیقی به نقشه رواق یا ستون بندی بی دیوارِ یونانی دارد. اما با تفاوتهایی :

معبد اتروسک ها بر روی پایه بلندی به نام پودیوم قرار می گرفت و فقط از یک طرف پله می خورد و با روش تیرهای افقی و عمودی از چوب و خشت ساخته می شد؛با نقش برجسته ای از گِل پخته خوش رنگ.

اتروسک ها بر نمای رواق ورودی،معبد نسبت به سایر نماهای معبد،اهمیت فوق العاده ای می دادند؛علاوه بر این،سازماندهی محوری معبد اتروسک،اساسا با طرز سازماندهی معبد یونانی متفاوت بود.زیارتگاه یا فضای داخلی،که شامل ۳ مقصوره هم اندازه بود،فضاهای تاریک دخمه یا غارمانندی را تشکیل می داد.

تفاوت مهم دیگر معبد اتروسکی با معبد یونانی در این است که فضای داخلی معبد اتروسکی نسبت به معبد یونانی اهمیت خاص دارد؛ و اساسا هدف از ساختن معبد اتروسکی این بود که به صورت یک جسم پیکری[۱] دیده شود.

قبرستان ها(گورستان های)اتروسکی :

به اعتقاد گاردنر در بقایای به دست آمده از گورستان ها، هنر اتروسک ها به واضح ترین شکل ممکن متجلّی می شود.نقاشی های دیواری و نقش برجسته های فضاهای داخلیِ این مقبره ها به بیات زندگی پرنشاط،میهمانی ها و رقص های آن پرداخته است.اتروسک ها گورستان های خود را در نقطه ای خارج از شهرهایشان می شاختند. از صدها مقبره که به طور منظمی در امتداد شبکه ای از خیابان های متعدد پیدا شده است،می توان گفت اتروسک ها شهرهایی(به معنای کامل واژه) برای مردگان می ساخته اند.(نِکروپلیس)

در بخش شمالیِ اتروریا، مقابر را در سطح زمین می ساختند؛ اما در جنوب و جاهایی  که توفای خاک باعث آسانی حفاری می شد،مقابر را در دل کوه می کندند.توفا همان خاکستر فشرده آتش فشان است، به سادگی کنده می شود و بعد از تماس با هوا مانند بتن سخت می شود.رایج ترین نوع مقبره اتروسک ها،تومولوس یا ساختمان مدوری است که بخش اندکی خاکبرداری شده و سپس با خاک پوشانده شده است.برخلاف پلان مدور بیرونی،فضاهای درونی از جمله تومولوس ها، چهارگوش هستند و به تقلید از شیوه معماری اتاق های نشیمن،شبیه سازی شده اند.

یکی از معروف ترین نمونه های آن،مقبره نقش های برجسته یا اتاقک زیرزمینی بزرگی در چِروتری است که از ستون های ضخیمی با سرستون های شبه یونیک(آیولیک) برای نگه داشتن سقف شیب دار آن استفاده شده است.

نکته۱) بیشتر مقبره های اتروسک ها برای تمامی اعضاء خانواده و خدمتکارانش طراحی می شد. که در تاقچه های آن،خاکستردان های مرده و دیگر وسائل تزئینی را قرار می دادند.

نکته ۲) آنقدر خاک توفا را می تراشیدند تا شکل ستون های داخل آن در می آمد،مانند مقابر تخته سنگی مصری در بنی حسن.

هنر نقاشی اتروسک ها:

از لحاظ موضوع نقاشی می توان گفت تفاوت قابل ملاحظه ای در نقاشی های اتروسک های آغازین و پسین وجود دارد.موضوع نقاشی مقبره ای در اتروریا اغلب به نمایش صحنه هایی از مهمانی و شادمانی اختصاص دارد.صحنه مهمانی با گروهی از رقصندگان و نوازندگان،به طوریکه می توان گفت در نقاشی های جهان باستان،به ندرت دیده شده است که حرکتی سرشار از روح زندگی،این چنین مجسم شده باشد.اما به نظر می رسد اتروسک های پسین از روحیه طبیعی پرنشاط خود دست برداشته و به فرمالیستی آرام و متمایل به کلاسیسم روی آورده اند.

هنر پیکرتراشی اتروسک ها:

به طور کلی خاکستردان های مرده با پیکره های لمیده فردی، بخشی از بهترین نمونه های پیکره تراشیِ اتروسک هستند. همچنین تاکید بر فردیت شخص متوفی از مختصات هنرمند اتروسک است.مانند آنچه که در پیکره های یک مرد و همسرش بر روی سرپوش تابوت به دست آمده در چِروتِری. در این دو پیکره علاوه بر مشخص بودن فردیت پیکره ها،اشتیاق طبیعی اتروسک ها به زنده نمایی دیده می شود. پیکره ها حالتی آسوده و شاد دارند؛ برخلاف حالت رسمیِ تندیس های تدفینیِ مصریان.

می توان گفت اتروسک ها هم مانند یونانیان،از پیکره در معماری استفاده می کردند. مانند پیکره ایستاده آپولون از ویی که بر روی یک تیر افقی قرار دارد.از لحاظ عظمت و هیبت،گاردنر این پیکره را بیشتر به یک غول تشبیه می کند،نسبت به آنچه که از پیکره و کارکرد آپولون در معماری یونان سراغ داریم،در واقع اثری از تناسبات هماهنگ و کمال مطلوب یونانیان در این پیکره نیست.

البته جذب عناصر یونانی توسط اتروسک ها در همه ادوار تاریخی شان، ادامه یافت. چنان که پیکره معروف به مارس از تودی،تجسمی از تفسیر سبک کلاسیک یونانی توسط اتروسک ها در آغاز سده ۴ ق.م است که پیکرتراش در تلاش است اصل انتقال وزن یا “ایستاییِ متعادلِ” پولوکلیتوسِ یونانی را اغراق گونه،به نمایش درآورد.

یکی از پرآوزه ترین جانوران در تاریخ هنر جهان،ماده گرگ از کاپیتول است، که قرن ها توتم یا نماد شهر رم بوده است. در افسانه های باستانی آمده که قهرمانانِ بنیان گذار شهر رم یعنی رومولوس و رموس که در دوران کودکی رها شده بودند از سینه های یک ماده گرگ شیر خوردند.البته پیکره های دو کودک در حال شیر خوردن در دوره رنسانس،به تندیس ماده گرگ اضافه شده اند.تاریخ گذاری این پیکره مورد بحث است اما در منشاء اتروسکیِ آن چندان تردیدی نمانده است. با بررسی حالات جانور،پوزه درنده و خوفناک جانور،چشم های خیره و خشم اشف می توان گفت جانوران نقش برجسته آشوری نمی توانند با این نمایش خلق و خوی جانور، حتی رقابت کنند.

اتروسک ها که بخش اعظم هنرشان به مراسم تدفین مربوط می شود، مجموعه برگ و کاملی از دیوها و گونه هایی از شیاطینی داشتند که مردگان را در دنیای زیرین می آزردند و به ستوه درمی آوردند. برخلاف یونانیان که دیوهایشان را در قالب انسان نمایش می دادند اتروسک هاکه بخشی از ریشه هایشان آسیایی بود، از خود حیوان برای شبیه سازی استفاده می کردند که تجلی آن را در تندیس کیمرا می بینیم. هیولایی با سر یک شیرِشبه آدم با دم مار.کیمرا تندیسی ضدیونانی است که بیشتر از هر چیز گواه بر وجود عنصری شرقی در فرهنگ اتروسک هاست.

از دیگر مختصات فرهنگی مشرق که توسط اتروسک ها به رومیان منتقل شد، رسم غیب شناسی یا کیهانت بود که به اعتقاد آن روزگار، آینده را می توان تا اندازه ای پیش بینی کرد.نمونه این پیشگویی را در پشت یک آیینه مفرغی می بینیم که پیرمرد بالداری به نام خالخاس مشغول پیشگویی از روی جگر سیاهی است که به دست گرفته و نگاه می کند.

[۱] در معماری یونان دیدیم که یونانیان معبد را همچون پیکر آدمی می دانستند که به یک سو(منظر و طبیعت پیرامون) می نگرد.