بعد از مشخص کردن فیلد و زمینه پژوهشی خود و منبع شناسی و یافتن مهم ترین منابع دست اول در آن زمینه، نوبت به جزیی تر کردن موضوع پژوهش، می باشد؛ به عبارتی انتخاب رویکرد و دریچه نگاه به پژوهش.

به طور مثال فرض کنید زمینه مورد علاقه من آموزش معماری است و مقالات و کتب دست اول را قدری جستجو کرده ام. و مثلا تا اینجا می دانم دکتر عیسی حجت، از صاحبنظران امر آموزش معماری معاصر است که کتابهایی همچون مشق معماری، معماری در دلِ ماست را تالیف کرده است. حال برای یافتن و مطالعه تخصصیِ تر منابع، بایستی موضوع پژوهش را تدقیق کنیم؛ چرا که آموزش معماری، موضوع عامی است.

پس در مرحله اول، بایستی تعیین کنیم قصد داریم از کدام دریچه و منظر و یا کدام رویکرد به سوژه یا مورد پژوهش خود نگاه کنیم. از نگاه گذشته یا معاصر ؟ از منظرِ سنت یا دوره های معاصر (مدرن، پست مدرن…..)؟

به طور مثال در موضوع آموزش معماری، رویکرد ما در اولین مرحله، می تواند به این صورت تعیین گردد:

آموزش معماری از منظر سنت(حِکمی) و یا آموزش معماری از دریچه مدرن، پست مدرن و…..

ابزار دیگری که می تواند در جهت انتخاب رویکرد به ما کمک قابل توجهی کند، جدولی است به نام چهارگانه شناخت، که توسط استاد بزرگوارم ،دکتر صحاف، در درس حکمت هنر اسلامیِ مقطع ارشد، ارائه و مطرح گردید. از ۸ سال پیش که با این جدول آشنا شدم، شناخت لایه های فهم هر موضوع و پدیده ای برایم آسانتر شده است؛ چرا که این جدول، نه تنها در حوزه معماری، بلکه برای شناخت هر پدیده ای، کارایی دارد.

در حال حاضرکه مدتی است به تولید محتوا در زمینه معماری مشغولم، به نظرم این جدول می تواند راهنمای خوب و موثری برای تولید محتوا در هر قالبی، (مقاله، پایان نامه، تولید محتوای وب سایتها) باشد.

جدول چهارگانه شناخت :

بی شک، یکی از مهم ترین عناصر در آموزه های عرفان اسلامی، به طور عام و در جهان بینی جلال الدین مولوی، به طور خاص این است که هر واقعیتی دارای دو ساحتِ “ظاهر” و “باطن” است.(صحاف، ۱۳۹۳،ص۳۰)

جدول چهار گانه شناخت، دکتر خسرو صحاف :

جدول چهارگانه شناخت، به زبان ساده می گوید شناخت هر پدیده ای در عالم را می توان در ۴ سطح و لایه انجام داد. و این یعنی ما به طور پیش فرض می پذیریم که هر چیزی در این عالَم، لایه لایه و دارای بطون مختلف است؛ به عبارتی داشتن نگرش حکمی در مقابل نگاه تک ساحتیِ مدرن.

ما از این جدول در مقالات دیگر هم استفاده خواهیم کرد و کاربرد آن را به صورت عملی نشان خواهیم داد؛ به ویژه در بحث نگارش پروپزال و پایان نامه ارشد معماری و یا در مباحث فلسفی و حکمی؛ اما بگذارید در این مقاله با توجه به موضوع مورد بحثِ خودمان، از جدول چهارگانه شناخت، بهره ببریم.

با در دست داشتن ابزارِ چهارگانه شناخت، به بحث خود باز می گردیم : چگونه موضوع و عنوان پژوهشی خود را تدقیق کنیم؟ رویکرد خود را تا حدی مشخص کردیم. فرض کنید موضوع آموزش معماری از منظر مدرن را انتخاب کرده ایم. حال برای جزئی تر (تخصصی تر)کردن ِ رویکرد موضوع، از جدول چهارگانه، کمک می گیریم. بدین منظور می توانیم موضوع پژوهش خود را در هر یک از ستون های این جدول گذاشته و دوباره به موضوع بنگریم؛ که نتیجه می تواند مانند جدول زیر شود :

موضوع پژوهش : آموزش معماری مدرن

 آموزش معماری مدرن در دستگاه چهارگانه شناخت :

بسته به حجم پژوهش خود، در آن می توانیم از مفاهیم و فلسفه آموزش مدرن شروع کرده، بعد از گذر از اصول و استاندردهای آن، به الگوها و مصادیق آموزش معماری مدرن برسیم؛ و یا می توان در یک و یا چند تا از این لایه ها، پژوهش کرد.

به عبارتی ما با بهره گیری از جدول چهارگانه شناخت، لایه، سطح و عمق پژوهش خود را انتخاب می کنیم و مشخص می کنیم که در کدام سطح و لایه قصد داریم پژوهش را انجام دهیم : در لایه مفاهیم، بینش ها و ادراکات(به طور کلی لایه فلسفیِ هر چیز)، لایه اصول و استانداردها، لایه الگوها و قالب ها و یا در لایه مصادیق و آثار معماری.

این پیکره، ارتباط این ۴ لایه شناخت را نشان می دهد. مرز بین لایه ها توسط خط چین، مشخص شده است؛ که نشان دهنده وجود رابطه بین آنهاست.

در ادامه در بحث آموزش معماری، مثال هایی را آورده ایم که ما را در روشن تر شدن بحث، یاری می کند.

مقاله حرفی از جنس زمان، نگاهی نو به شیوه های آموزش معماری در ایران، نوشته دکتر عیسی حجت، شیوه های آموزش در معماری را از دریچه فلسفی و با تامقی در مفاهیم و مبانی این شیوه های آموزش، می نگرد. دوره های تاریخیِ آموزش معماری، که در این مقاله مورد پژوهش قرار گرفته، تمامی ادوار تاریخی، از آموزش سنتی تا آموزش آکادمیک( مدرن و پست مدرن….) است.

همچنین مقاله آموزش معماری و بی ارزشی ارزش ها،همان طور که از نام آن پیداست، بیشتر در لایه مفاهیم به سر می برد. مقالاتی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به فرایند طراحیِ معماری می پردازد، از آنجا که فرایند طراحی به روش ها و شیوه های آموزش می پردازد، بیشتر در لایه شیوه ها (الگوها) است و هم رو به مفاهیم و مبانی است و هم رو به مصادیق؛به عبارتی می تواند هم از مفاهیم و مبانی، در پژوهشِ خود بهره ببرد و هم از مصادیق معماری.

به همین ترتیب لایه پژوهشیِ مقالاتی که به طور مثال به الگوی مدارس تاریخی می پردازد در لایه الگوها، است. مقاله ای که به مقایسه مصادیق معماری، به ویژه کالبد و ظاهر بنا ،می پردازد، بالطبع در  لایه مصادیق ِ معماری است.

به همین ترتیب، ما برای تدقیق و جزئی تر کردن موضوع پژوهش خود (مقاله، پایان نامه ارشد…) می توانیم از این دو ابزار یعنی دریچه ادوار تاریخی و ابزارِ چهارگانه شناخت، بهره ببریم. به عبارتی، تفاوتی ندارد زمینه پژوهش ما طبیعت و معماری باشد یا مبانی نظری، علوم اجتماعی و معماری یا ….