ویژگی های یک خلاصه نویسی خوب چیست؟

در این مقاله قصد داریم درباره ویژگی های یک خلاصه نویسی خوب صحبت کنیم.

چرا باید خلاصه نویسی کنیم ؟(اهمیت و ضرورت خلاصه نویسی)

هنوز هم هستند افرادی که تصور می کنند صرفا با مطالعه می توانند به یک مطلب یا مبحث، تسلط پیدا کنند؛ این افراد اصولا اعتقادی به خلاصه نویسی ندارند و آن را کاری بیهوده می دانند؛ تصور این افراد این است که خلاصه نویسی، اتلاف وقت است؛ درحالیکه ما امروزه می بینیم حتی سخنران های مشهور هم در حین سخنرانی، به یادداشت ها و چکیده مطالب خود، نگاه می کنند و بر طبق این یادداشت ها و خلاصه ها، بحث خود را پیش می برند؛ در واقع آنها می دانند که کم رنگ ترین جوهرها از قوی ترین حافظه ها، ماندگارترند.”

” کم رنگ ترین جوهرها از قوی ترین حافظه ها، ماندگارترند.”

اغراق نیست اگر بگوییم خلاصه نویسی شاه کلید موفقیت انسان موفق است. اهمیت خلاصه نویسی برای افرادی که پروسه زمان بری همچون کنکور را پیش رو دارند، به ویژه در مقطع ارشد و دکتری، چندین برابر می شود؛ چرا که مطالب سنگین تر و حجم آنها، بسیار بیشتر است.

من چندین سال است که با روش خلاصه نویسی، مطالعه دروس دانشگاهی و حتی عمومی را پیش می برم. خلاصه نویسی کتاب های درسی موجب شد در مقطع ارشد، نمره الف شوم؛ علاوه بر این خلاصه همه کتابهایی که برای زندگیِ بهتر مطالعه کرده ام را دارم. خلاصه نویسی جزئی از زندگی من شده است.اگر دقت کنید در این مقاله هم، منظور اصلی هر پاراگراف را در قالب مهم ترین جمله نوشته ام.

حال اگر جزء آن دسته از افرادی هستید که خلاصه نویسی را یکی از اجزاء پروسه صحیح مطالعه می دانند با ما همراه باشید.

مهم ترین مسئله در خلاصه نویسی چیست ؟

مهم ترین مسئله در خلاصه نویسی، این است که اغلب، حجم خلاصه ما از حجم مطالب اصلی، بیشتر می شود!!! شاید این اتفاق برای شما هم افتاده باشد!! این مسئله عمدتا ناشی از نداشتن مهارت کافی در خلاصه نویسی است و یا احتمالا به محتوای مطلب، تسلط نداریم. حالا این سوال پیش می آید که چه وقت ما به مبحث مورد نظر، تسلط نداریم؟؟  زمانیکه هنوز یک دور هم مطلب مورد نظر را نخوانده ایم؛

حالا متوجه شدید که چرا در دور اول نباید خلاصه نویسی کنیم؟! اگر هنوز هم فکر می کنی از همون شروع مطالعه، باید کاغذ و قلم به دست بگیری و یادداشت برداری رو شروع کنی، ادامه مطلب رو حتما بخوانید.

سوال مهم دیگری که پیش می آید این است که راه حل این مسئله چیست؟ چگونه خلاصه نویسی کنیم تا حجم خلاصه ما از حجم مطالب اصلی، بیشتر نشود؟؟ در ادامه جواب این سوال را با صحبت درباره ویژگی های یک خلاصه نویسی خوب، می دهیم.اما قبل از آن بیایید کمی درباره فواید خلاصه نویسی صحبت کنیم.

“شروع خلاصه نویسی در دور اولِ مطالعه اشتباه است.”

فواید خلاصه نویسی :

مهم ترین فایده خلاصه نویسی این است که بعد از مطالعه دورهای مطرح شده، دیگر نیازی به مراجعه به منبع نیست و شما می توانید همه جا این خلاصه ها را همراه خود داشته باشید و بارها و بارها مرور کنید.علاوه بر این با خلاصه نویسی دست ما در کم و زیاد کردن مطالب، باز است.

مطالعه خلاصه باکیفیت یک متن، بهره بری و راندمان مطالعه را چندین برابر می کند. خلاصه نویسی دقیقا شبیه حرص کردن یک درخت است. به قدری شاخ و برگ های زائد متن، کوتاه می شود که به شکل و فرم مورد نظر برسیم.

“خلاصه نویسی دقیقا شبیه حرص کردن یک درخت است. به قدری شاخ و برگ های زائد متن، کوتاه می شود که به شکل و فرم مورد نظر برسیم.“

خلاصه نویسی میوه مطالعات است. به همین دلیل است که دانشجویان و کنکوری ها باید با فنون دقیق خلاصه نویسی آشنا باشند. رمز موفقیت اکثر دانشجویان رتبه برتر در خلاصه نویسی و یادداشت برداریِ اصولی و صحیح است.

“ رمز موفقیت اکثر دانشجویان رتبه برتر در خلاصه نویسی و یادداشت برداریِ اصولی و صحیح است.“

برای آزمون کنکور مهم این است که بتوانیم در کوتاه ترین زمان، تمامی نکات مهم و اصلی را چندین بار مرور کنیم و بازدهی مطالعه خود را چند برابر کنیم؛ که راه حل اصلی این مسئله، خلاصه نویسی و یادداشت برداری است. حالا که به اهمیت خلاصه نویسی در مطالعه صحیح پی بردیم، در ادامه می خواهیم بدانیم یک خلاصه نویسی خوب و استاندارد چه ویژگی هایی دارد و درحین خلاصه نویسی چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟

 

یک خلاصه نویسی استاندارد، چه ویژگی هایی دارد؟

۱.خلاصه های ما باید حاوی عبارات و جملات ساده،مختصر و منظور و هدف اصلی نویسنده باشد.

اولین نکته ای که در حین خلاصه نویسی و یادداشت برداری باید رعایت کنیم این است که عبارات و جملاتی که می نویسیم،موجز، کوتاه، مختصر و مفید باشند. اگر تازه خلاصه نویسی را شروع کرده اید و مهارت چندانی در این زمینه ندارید، طبیعی است که جملات خلاصه شما، طولانی و عین جملات کتاب یا منبع مورد نظر است. نگران نباشید، ناامید نشوید و به نوشتن ادامه دهید. وقتی خلاصه نویسی مطلب مورد نظرتان تمام شد، خلاصه ها را بخوانید و سعی کنید به جای کلمات سخت و ناملموس، عبارات و کلمات ساده و روان، جایگزین کنید. با این روش خیلی از جملات طولانی به جملات کوتاه تبدیل می شوند. شما می توانید این کار را چندین بار روی یادداشت ها و خلاصه های خود انجام دهید . در نهایت چیزی که باید بماند منظور و هدف اصلی نویسنده از آن بخش از نوشته باشد.به این ترتیب :

“یکی از مهم ترین مهارت هایی که باید برای خلاصه نویسی کسب کنیم، مهارت تبدیل متن ناملموس و سخت به متن ساده و روان است که این کار تنها با تمرین زیاد، حاصل می شود.”

۲.خلاصه نویسی ما باید فعال و پویا باشد و به مرور کم و زیاد شود.

این مطلب را زیاد شنیده ایم که مطالعه ما باید فعال باشد. مطالعه فعال، مطالعه ای است که صرف مطالعه نیست و همراه با یادداشت برداری است، البته به یاد داشته باشید که خلاصه نویسی باید از دور دوم به بعد، انجام شود.حالا می خواهم رازی را با شما درمیان بگذارم :

علاوه بر مطالعه فعال، خلاصه نویسی ما هم باید فعال باشد. یعنی بعد از نوشتن خلاصه یک مطلب، آن را رها نکنیم و همان طور که در سطر پیشین گفتم، به پیرایش آن بپردازیم و آن خلاصه را به خلاصه ترین جملات ممکن تبدیل کنیم. علاوه بر این،به مرور درمی یابیم که بخش هایی از خلاصه نویسی مان، در آن بحث، چندان هم مهم نبوده است؛ بنابراین این بخش ها را از خلاصه های خود، حذف می کنیم.

علاوه بر این می توانید هر وقت نکته تازه ای را در منبع، تست یا کتابی مطالعه کردید، به خلاصه های خود اضافه کنید. همچنین در حین مطالعه خلاصه ها، هر وقت مطلبی، به طور کامل در ذهن ما تثبیت شد، بهتر است آن را خط زده و جذف کنیم. به این ترتیب :

“خلاصه نویسی ما پویا است، کم و زیاد می شود.”

۳.متن خلاصه ها را به تصویر و جدول تبدیل کنید.

حتما شنیدید که مغز ما انسانها، تصاویر را چندین برابر بهتر و بیشتر از متن و نوشته، یاد می گیرد. این واقعیتی است که ما از آن در یادگیری بهتر و سریعتر، استفاده می کنیم. یکی از بهترین روش های ارائه تصویری، استفاده از نقشه ذهنی است، که در مرحله چهارم مطالعه بایستی استفاده شود. درباره تکنیک ها و اصول خلاصه نویسی برای دروس تاریخ معماری در  “اصول و تکنیک های خلاصه نویسی دروس تاریخ معماری” جداگانه صحبت کرده ایم.

هر یک از روش های خلاصه نویسی باید به جا و در زمان مناسب استفاده شود. در ادامه با توضیح یک روند مطالعاتی صحیح، جایگاه هر کدام از روش های خلاصه نویسی را مشخص می کنیم.

یک روند مطالعاتی صحیح :

خلاصه نویسی را از دور اول شروع نکنید :

متاسفانه برخی از مشاوران کنکور، این توصیه را به افراد می کنند که همان دفعه اول که مطلبی را مطالعه می کنند، عمیق بخوانند و خلاصه آن را یادداشت کنند. اما وقتی هنوز همه مطلب را یک بار نخوانده ایم، نمی توانیم متوجه شویم کدام یک از مطالب مهم تراند و کدام یک اهمیت چندانی ندارند؛ بنابراین با وسواس شروع به خلاصه برداری همه مطالب کرده  که در نهایت این خلاصه ها کارا و موثر نیستند.

مرحله یا دور اول مطالعه –  توجه به کلیات بحث  :

توصیه من انجامِ عکس کاری است که در پاراگراف قبلی گفتم. یعنی یک مطلب را باید چند دور خواند. در دور اول بایستی به فهوای مطلب و کلیات بحث، توجه کنیم و در دورهای بعدی، بسته به نوع مطلب، یک بخش از مطلب را بیشتر مورد توجه و تاکید قرار دهیم. از همین دور دوم به بعد است که خلاصه نویسی را با روش ها و تکنیک های مختلف شروع می کنیم. که در ادامه در مورد هر یک از این روش ها صحبت خواهیم کرد.

در دور اول، فهرست کتاب یا بخش مورد نظر،تصاویر،تیترها، جملات داخل گیومه و مواردی از این قیبل را نگاه می کنیم و سپس مطالعه روزنامه وار اما با دقت را انجام می دهیم تا هدف و منظور نویسنده را درک کنیم.

ذکر این نکته ضرورریست که انجام دو فعالیت مجزا، یعنی یادگیری و خلاصه نویسی در یک زمان واحد، در هر دو عمل اخلال ایجاد می کند. از طرفی همان طور که گفتیم در دور اول همه مطالب به نظرمان مهم می آیند و می خواهیم همه را در خلاصه مان بیاوریم.

مرحله یا دور دوم مطالعه- های لایت کردن، خط کشیدن، علامت گذاری  :

در دور دوم مطالعه، شروع به جدا کردن مطالب مهم تر می کنیم. مشخص کردن مطالب مهم تر، از طریق های لایت کردن یا  خط کشیدن زیر مطالب، بسیار رایج است.  ما حتی می توانیم از خودکار یا مدادهای رنگی برای خط کشیدن مطالبی که هم جنس هستند استفاده کنیم.

بعضی افراد توصیه می کنند در این مرحله از علائمی جهت ساده تر کردن فهم مطلب استفاده کنیم. به طور مثال هر جا که به نظرمان نکته ای مهم آمد، کنارش علامت * بگذاریم با داخل گیومه بگذاریم. هرجا که متوجه نشدیم را با علامت ؟ مشخص کنیم.

مرحله یا دور سوم مطالعه –  حاشیه نویسی:

مرحله سوم، حاشیه نویسی از همان مطالب به ادبیات و زبان خودمان است که می توانیم در همان کتاب یا جزوه و یا در دفتری جداگانه، انجام شود. در این مرحله تا می توانیم باید مطالب اصلی و مهم را استخراج کنیم و به زبان قابل فهم برای خودمان، کوتاه و مختصر یادداشت کنیم. البته برخی معتقدند بهتر است این یادداشت ها در دفتری جداگانه، نوشته شود تا مجبور نباشیم به منبع اصلی دوباره مراجعه کنیم؛ چون زمان مراجعه به کتاب ممکن است وسوسه شویم و دوباره به مطالعه همه کتاب بپردازیم. برخی هم معتقدند بهتر است یادداشت ها و خلاصه ها در خود کتاب یا جزوه مورد نظر نوشته شود تا دوباره به کتاب مراجعه کرده و با دیدن بخش های دیگر کتاب و تصاویر، خلاصه ها در ذهن ما تثبیت شوند.

شما می توانید هر دو روش را امتحان کنید و ببینید با کدام روش، اطلاعات در ذهن شما راحتر تثبیت می شود.

مرحله یا دور چهارم مطالعه- ارائه تصویری :

 

در این مرحله حاشیه ها و یادداشت های مرحله قبل را در قالب تکنیک هایی مانند یاداشت برداری به روش کرنل یا نقشه ذهنی، ترسیم می کنیم. برای ترسیم نقشه ذهنی، نیازمند کلمات کلیدیِ موضوع و مبحث مورد نظر هستیم و در روش کرنل، چکیده توضیحات مهم و اصلی را در جدول وارد می کنیم.برای اطلاعات بیشتر درباره نقشه ذهنی و یادداشت برادری به روش کرنل به مقاله های زیر مراجعه فرمائید :

نقشه ذهنی چیست ؟

روش یادداشت برداری کرنل