تحلیل جامع مسجد جامع نائین،ویژگی ها و نقشه های معماری:

مسجد جامع نائین یا مسجد علویان در منتهای شمال غربی شهر نائین،در محله باب مسجد نزدیک حصار قدیم شهر واقع شده است.اولین نکته ای که در مورد این مسجد مورد بحث است،قدمت مسجد است که بازه ای از سده دوم تا سده چهارم ه.ق را شامل می شود.به عبارتی از مساجد شبستانیِ[۱] صدر اسلام است که علی رغم توسعه و بازساریِ سده های بعدی،صورت شبستانی خود را تا امروز حفظ کرده است.در کتاب “مجموعه هنر در تمدن اسلامی” که زیر نظر دکتر مهرداد قیومی بیدهندی تالیف شده است،این مسجد جزء مصادیق معماری دوره عباسیان آورده شده است.

 

به طور خلاصه می توان گفت:

” مسجد جامع نائین مسجدی عباسی- ایلخانی-قاجار-آل زیار است.ریشه و بنیان اولیه مسجد در سده های نخستینِ خلافت عباسی پایه ریزی شده و به تدریج در سده های بعد،به ویژه در سده های چهارم(آل زیار)، هشتم(ایلخانان) و سیزدهم(قاجار) توسعه یافته و مرمت شده است.”

ارکان مسجد جامع نائین :

ارکان مسجد جامع نائین عبارتند از تک منارِ الحاقی(آل زیار)، شبستان زمستانیِ الحاقی(دوره قاجار)،  محراب گچ بری و دو کمرپوش (ایلخانی)[۲]، بدون ایوان و گنبدخانه،دارای چهار ورودیِ شاخص.

 

“مسجد جامع نائین به نسبت مساجد صدر اسلام،پرکارتر و دارای تزئینات است.”

تغییر و تحولات مهم مسجد جامع نائین :

دو طرفِ شرقی و غربیِ شبستان قِبلی مسجد جامع نائین، دو کمرپوش(طبقه دوم) وجود دارد که بخش زنانه مسجد بوده است و بنا به نظر مرحوم آیت الله زاده شیرازی و مرحوم پیرنیا مربوط به سده ۸(دوره ایلخانی) است که البته شواهد هم این مسئله را تایید می کند.

در مورد گنبدِ روی محراب مسجد (قبه مقصوره) می توان سخن آیت الله شیرازی را پذیرفت که محراب در ابتدا گنبد نداشته و بعدا آن را ساخته اند.مهم ترین دلیل بر این مسئله این است که پلان بخش محرابِ مسجد،مستطیلی شکل است،در حالیکه اگر می خواستند از همان ابتدای ساخت محراب، بر بالای آن گنبد بسازند،زمینه این قسمت را مربع می گرفتند.

از دیگر تحولات مهم مسجد افزایش بلندا و ارتفاع طاق شبستان ها و در نتیجه افزایش ارتفاع نماهای صحن است که احتمالا مربوط به دوره ایلخانان(سده ۸ یا ۹) است.به همین دلیل آجرکاری های نمای صحن(حیاط) را نمی توان به سده های  نخست یا حتی دوره سلجوقیان منتسب کرد و احتمال دارد آجرکاری هایِ حال حاضر آن به جای نمونه های قدیمی تر ساخته شده باشد. علاوه بر این نماهای صحن،شکل های مختلف آجرکاری دارد که ارتباطی میان آنها نیست.شکل ستون های مسجد هم نسبتا متنوع است؛ هشت ضلعی،چهار ضلعی…

مناره مسجد :

همان طور که گفتیم مناره مسجد جامع نائین، مناره ای الحاقی است که در سده چهارم هجری قمری یعنی در دوران آل زیار به مسجد اضافه شده است.

محراب مسجد جامع نائین :

محراب و گچ بری های مسجد به سده چهارم(آل بویه) و سده هشتم(ایلخانی)منسوب است.

 

در این مقاله سعی کردیم مسجد جامع نائین را به صورت جامع و البته خلاصه و مفید،تحلیل کنیم. اگر از این نمونه تحلیل ها دوست دارید،حتما نظرات خودتون رو در بخش پایین (ارسال نظر) اعلام کنید تا ما مقالات بیشتری از این دست  تهیه و در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.همچنین اگر سوالی در زمینه مسجد جامع نائین و یا به طور کلی معماری ایران دارید می تونید در همین بخش برای ما بفرستید. مشتاقانه منتظر نظرات و سوالات شما عزیزان هستیم.

علاوه بر این در فایل زیر ویژگی های معماری ایران در صدر اسلام(دوره خلافت امویان و عباسیان)، را می توانید مشاهده نمائید:

“خلاصه کتاب هنر در تمدن اسلامی(۱)-ویژگی های معماری ایران در دوران امویان و عباسیان” 

 

منبع :کتاب مجموعه هنر در تمدن اسلامی،جلد اول، زیر نظر دکتر مهرداد قیومی.

[۱]به الگوی شبستانی مسجد الگوی عربی یا ابومسلمی هم می گویند.

[۲]محراب اولیه مربوط به دوران آل بوییه است.