تکنولوژی و تاثیرات آن در معماری :

بحث ابتدایی تکنولوژی و تاثیرات آن در معماری، صحبت درباره اولین ساختمان مظهر این تکنولوژی در معماری است.همچون اکثر کتب تاریخ معماری، دکتر مزینی نیز قصر بلورین براس نمایشگاه جهانیِ لندن را در ۱۸۵۱، نقطه آغازی برای معماری مدرن می داند؛ چرا که تجلّیِ پیشرفت های فنی در ساختمان، که از عوامل مهم در پیدایش و گسترش معماری مدرن بود، در قصر بلورین یا همان کریستال پالاس، ظهور یافت.

اما در طول تاریخ، به کارگیری اصول فنی در ساخت و ساز، اولین بار در قصر بلورین ظاهر نشد. قبل از آن در ۱۷۹۸، شاهد برپایی نمایشگاه های ملی در پاریس هستیم که در آنها پیشرفت های فنی و صنعتی، به نمایش در می آمدند؛

و یا قبل تر از آن، اصول فنی در پل های آهنی به کار گرفته می شد.و قبل تر از همه، رومی ها اصول فنیِ ساختن را در زمینه پل سازی، با استفاده از تاق آجری، اجرا کردند.

اما قصر بلورین یا کریستال پالاس، تفاوتی آشکار با همه آنها داشت. این نمایشگاه واقع در هاید پارک لندن، با پلانی مستطیل شکل(به ابعاد ۵۶۳ در ۱۲۴ متر)، علاوه بر اینکه شامل تالارهایی طولانی برای نمایش فراورده های صنعتی بود، خود سازه نمایشگاه نیز تجلّی و نمودِ کارکرد بنا، یعنی به کارگیری صنعت و تکنولوژی بود.

نقشه مستطیل شکلِ نمایشگاه، در میان خود، نقطه مکثی دارد : مستطیلی کوچکتر که عمود بر مستطیل بزرگتر قرار دارد و ارتفاع بخش میانیِ آن به وسیله تاقی به ارتفاع ۳۲ متر از آهن و چوب و شیشه پوشیده شده بود.

طراح این نمایشگاه، جوزف پاکستن، معماری باغ ساز بود که در ساختن گلخانه هایی مرکب از آهن و شیشه، مهارت داشت.

ویژگی های قصر بلورین که باب تازه ای را در معماری باز کرد :

• از قطعات پیش ساخته ساخته شده بود که در محل احداث بنا، به یکدیگر متصل شدند.
• به کارگیریِ مطالح جدیدِ آهن و شیشه که بعدها محبوبِ معماران مدرن شد.
• در معرض دید بودن اسکلت ساختمان.
• رعایت تناسب اجزاء و اتصال پیچ و مهره ها که برای اولین بار به فرهنگ معماری اضافه شد.

تاثیرات متضاد قصر بلورین :

به طور کلی می توان گفت دکتر مزینی در این بخش از تاثیرات متضاد تکنولوژی به طور عام صحبت می کند که نمود آن به طور جدّی و فراگیر، ابتدا در ساختمان ِ قصر بلورین ظاهر شد.

تکنولوژی از یک جهت باعث برخورداریِ عامه از ابزار رفاه و پاکیزگی و آسایش می شود و از طرف دیگر، عامل به هم خوردن تعادل و آرامش انسان شده، همچنین تهدیدی برای کارهای دستی، به شمار می رود.

چرا که هدف تکنولوژی، تولید انبوه است؛ تولید هر چه بیشتر و سود بیشتر؛ در حالیکه هدف یک کار دستی، کیفیت کار و هنر و خلاقیت است.

عکس العمل اندیشمندان :

در این بخش دکتر مرینی به بیان اندیشه های معترضان به تکنولوژی و پیشرفت های صنعتی می پردازد :

۱.جان راسکین :

از حمله متفکرانی که مردم را نسبت به آینده و پیشرفت های صنعتی، هشدار می داد، جان راسکینِ انگلیسی بود.

او در دو کتاب خود به نام های سنگ های ونیز و ۷ شمع معماری، از چیرگی صنعت ، اظهار عدم رضایت کرده و از قرون وسطی، وضع زندگی در آن دوره و صداقت در کار معماری آن دوره، با ستایش یاد کرده بود.

اتفاقا کتاب سنگ های ونیز را در ۱۸۵۱ یعنی همان سالِ برپایی نمایشگاه قصر بلورین، منتشر کرد.

راسکین همچنین در طرح و نقاشی، دستی داشت و در مکتب نقاشان رمانتیک درس خواند و کتابی به نام “نقاشان مدرن“ را نوشته بود.

اندیشه های راسکین درباره معماری که بازگشت به معماری گوتیک را تبلیغ می کرد در معاصرانش، از جمله موریس، که ۱۵ سال از او جوانتر بود، تاثیر گذاشت.

راسکین مردی آزاده و انسان دوست و تا اندازه ای ایده آلیست بود که علاوه بر علاقه مندی در زمینه های گسترده، به “رابطه پدیده ها” توجه داشت.

او با رجعت به ارزش های قرون وسطی و احیای اصول معماری گوتیک، علمدار و طرفدار گرایش نئوگوتیک شده بود و به مسیحیت توجه نشان می داد. همان گونه که در قرون وسطی، عشق به مسیحیت در مغرب زمین شکوفا شده بود و بسیاری از کلیساهای گوتیک، به همت مردم و کار مجانی و در راه خداوند و به امید راه یافتن به بهشت، برپا می شد؛ البته این اعتقادات با پیدایش رنسانس و تولد دوباره ارزش های کلاسیک، سست و کمرنگ شد.

 

در واقع دلیل اصلیِ اصرار راسکین برای رجعت به گذشته، آگاه کردن جامعه از عواقب پیشرفت های صنعتی همچون عدم آرامش درونیِ افراد بود.

به عبارت دیگر راسکین به ارزش ها و اندیشه های بعد از رنسانس، علاقه ای نداشت. این عدم علاقه در همراهی با گروه “برادری پیش از رافائل” نیز آشکار بود.

این گروه به اندیشه ها و فلسفه هایی که اصالت عقل را رواج می دادند، اعتقادی نداشتند.

۲.ویلیام موریس :

موریس از پیشگامانٍ نهضت هنر و کارهای دستی بود. این نهضت بانیِ رونق و رواج مجدد کارهای دستی بود که در این زمان صنعت به شدت با آن رقابت می کرد و با تقلیدهای مبتذلِ صنعتی از طرح های اصیل کارهای دستی، خطری برای نابودی این طرح ها پدید آورده بود.

موریس نیز مانند راسکین،با پیشرفت های صنعتی به دلیل پایین آوردن کیفیت زندگی، میانه خوبی نداشت. او معماری گوتیک را که حاصل قرون وسطی بود، می ستود و بازگشت به آن را لازم می دانست.

موریس نویسنده و شاعر بود،یک انتشارات چاپ کتاب و یک کارخانه تولید میز و صندلی داشت. او نقاشی را نزد “گابریل روسُتی” از بانیان مکتبِ “برادری پیش از رافائل”، فرا گرفت که نشان دهنده تاثیر اندیشه های این مکتب بر روی موریس است.

همان طور که پیش تر گفتیم آرمان های این مکتب، ردِ ارزش های علمی و بازگشت به قرون وسطی است.

 

خانه قرمز متعلق به ویلیام موریس است که طراحی آن را به عهده دوست خود “فیلیپ وب” گذاشت. البته اندیشه های موریس در طراحی نمای خانه خود مشهود است؛ و مظاهر معماری گوتیک در آن نمایان است.

به طور مثال تاقی شکسته و برجی که در نمای ساختمان است، هم از معماریِ مقبول زمان،به دور است و هم اثری از نوآوری های صنعتی در آن وجود ندارد.

نظر دکتر مزینی درباره اعتقادات موریس و راسکین :

به باور دکتر مزینی، حرف و عمل راسکین و موریس و وابستگان به آنها، دارای تناقض است و با هم، همخوانی ندارد. به طور مثال این گروه طرفدار صداقت در بنا بودند و منظورشان از صداقت در بنا این بود که هم شیوه های ساختمان و هم مصالح ساختمان، بایستی به صراحت در معماری، تجلی کند.

اتفاقا امکانات فنی و پیشرفت های صنعتی آن دوره می توانست جوابگوی این نیاز و هدف آنها باشد. همان طور که معمار هلندی، برلاخه، با استفاده از پیشرفت های صنعتی، شعار خود، یعنی صداقت در ساختمان را متجلی کرد.

اما ما می بینیم راسکین وموریس، صنعت را نفی می کردند و آن را دشمن صداقت در ساختمان می دانستند و به معماری گوتیک روی آوردند که چه از لحاظ فنی و چه از لحاظ اجتماعی، نمی توانست صادقانه معرف زمانه آنها باشد.

به علاوه شعار موریس، کارها و هنرهای دستی برای عامه مردم بود؛ در حالیکه در عمل آنچه تولید می کردند آن قدر گران بود که فقط ثروتمندان می توانستند آنها را خریداری کنند.

دکتر مزینی در آخر این بخش، عقاید راسکین و موریس را می ستاید و وجودشان را برای هر جامعه ای ضروری می داند، از آنجا که دنباله روی جمع نبودند و هر گرایش تازه ای را فوری و کورکورانه نمی پذیرفتند. هرچند راه حل هایی که ارائه داند یعنی بازگشت به معماری گوتیک، نه عملی بود و نه واقع بینانه.